Monitör veya televizyon satın alırken birçok teknik detaya takılır, uzun vakit harcarız. Özellikle de teknoloji meraklılarından biriyseniz alacağınız ürünün her şeyi didik didik incelediğinizi biliyoruz. Ekran teknolojileri gelişmeye devam ederken hayatımıza OLED, QLED ve QD-OLED gibi tanımlar girdi. Diğer yandan IPS ve VA, son teknoloji ürünlerde uzun yıllardır kullanılan en yaygın iki LCD panel türü olarak karşımıza çıkıyor. Günümüzde halen yaygın olarak kullanılmaya devam ederken, modern OLED ekranlarla da fiyat/performans olarak rekabet sürüyor.
Mini-LED arka aydınlatma teknolojisi oldukça dikkat çekici, ancak halen çok pahalı. LCD ekranlar halen eskimedi ve halen birçok avantaj sunuyorlar. Boyutlar, çözünürlükler, yenileme hızları, tepki süreleri, Sync teknolojileri derken birçok teknik detay var. Her şeyin öncesinde ise panel seçimi geliyor. Bizim işimiz sizin satın alma sürecinizi kolaylaştırmak. TV veya monitör alacaksınız, iki panel arasında mı kaldınız? Her ikisinin de avantajları ve dezavantajları var. Buyurun önce IPS ve VA panelleri tanıyalım, sonrasında ise aradaki farklara bakalım.
VA, “dikey hizalama” (Vertical Alignment) anlamına gelmektedir. Adından da anlayabileceğiniz üzere bu ekran teknolojisi, ışığın geçmesine izin vermek için bir voltaj uygulandığında eğilen, dikey olarak hizalanmış sıvı kristaller kullanıyor. İşte bu IPS ve VA ekran panelleri arasındaki temel fark. IPS panellerde kristaller alt tabakalara paralelken, VA panellerde ise kristaller alt tabakalara dik şekilde konumlanır. Bu arada, AU Optronics tarafından geliştirilen AMVA ve Samsung tarafından geliştirilen SVA gibi birçok VA panel sürümü de mevcut.
Bahsettiğimiz gibi VA, sıvı kristallerin alt tabaka yüzeyine dikey şekilde hizalandığı dikey hizalama anlamına geliyor. Sonuç olarak, bu paneller TN panellere kıyasla daha geniş görüş açıları (ancak IPS’den daha düşük) sunabiliyor. Ayrıca mükemmel kontrast oranı sunan VA paneller, oyun ve film sahnelerinde oldukça iyi ayrıntılar sağlayabilir.
IPS, düzlem içi anahtarlama (in-plane switching) kelimelerinin baş harflerinden oluşan bir terim. IPS ekran teknolojisi de diğer bütün ekran paneli teknolojilerinde olduğu gibi sıvı kristallerin hizalarını kontrol etmek için voltaj kullanır. Ancak TN ekran panellerindekinin aksine IPS paneller, kristallerin cam alt tabakalara paralel olduğu farklı bir kristal oryantasyonu kullanır. Geçirilen ışık miktarını değiştirmek için kristalleri kıvırmak yerine, IPS kristalleri gerçekten döndürülür ki bu da bir dizi faydayı beraberinde getirir.
Bu teknolojilerin işleri daha da geliştirebilecek çeşitli alt varyantları da mevcut. Panel üreticisine bağlı olarak panel tiplerinin farklı şekillerde isimlendirildiklerini görebilirsiniz. Samsung kendi IPS ekran panellerini PLS olarak isimlendirirken LG gibi bazı markalar ise direkt olarak IPS terimini kullanmayı tercih ediyorlar. VA ekran panelleri söz konusu olduğunda ise Samsung, SVA şeklinde bir isim kullanırken AU Optronics’in ise AMVA ismini kullandığını görüyoruz.
Özetle IPS, sıvı kristallerin paralel olarak hizalandığı LCD panel tiplerinden biri. Günümüzün bilgisayar monitörlerinde, televizyonlarında ve mobil cihazlarında (akıllı telefonlar ve tabletler) yaygın olarak kullanılmakta. IPS paneller, mükemmel görüş açıları ve renk üretimiyle (eski TN panellere kıyasla) ön plana çıkıyor. Böylelikle oyun veya ofis işleri de dahil olmak üzere birçok kullanım senaryosu için uygun hale geliyor.
Peki birini diğerinden daha iyi yapan şeyler neler?
IPS paneller geleneksel olarak yüksek renk doğruluğuna sahip ve DCI-P3/Adobe sRGB gibi geniş renk gamlarını kapsayan ekranlar üretmek için kullanılmakta. IPS ekranlar, yüksek renk doğruluğunun yanı sıra farklı açılardan baktığınızda daha ekranı daha iyi görebilmemizi sağlıyor. Bu nedenle doğru renkleri görebilmek için IPS monitöre tam olarak karşıdan veya hafif kenardan bakmanıza gerek kalmaz.
VA ekranlarda renk doğruluğu ve kapsamı iyi olabilir (geniş açılarda bile), ancak VA ekranlardaki renkler her zaman aynı değildir. İzleme açısına ve izleyici ile ekran arasındaki mesafeye bağlı olarak, VA monitörlerin merkezinde genellikle ekranın kenarlarından daha fazla gama bulunur. Nihayetinde ise renkleri olması gerekenden biraz daha farklı görürüz.
Renk doğruluğu ve kapsamı söz konusu olduğunda IPS genellikle VA’dan daha iyi olsa da, VA paneller kullanıcıların büyük çoğunluğu için yeterli renk doğruluğuna ve kapsamına sahip. Yani diyebiliriz ki VA panel dünya üzerindeki çoğu kullanıcı için yeterli. Ancak profesyonel fotoğraf ve video editörleri, DCI-P3 renk alanının yalnızca %90’ını kapsayan bir VA monitör tercih ettiğinde hayal kırıklığına uğrayabilir. Profesyonel işler için mutlaka IPS, ancak oyuncular ve genel kullanıcılar için VA da tercih edilebilir. Seçim yapmak ihtiyaçlarınıza ve monitör modeline bağlı.
Toparlayacak olursak, IPS paneller genellikle daha yüksek renk gamı sunabiliyor. Böylelikle daha zengin renkler üretilirken oyun oynarken daha canlı bir görüntüyle karşılaşıyoruz. Çoğu IPS monitör DCI-P3 ve sRGB renk gamlarının daha yüksek bir yüzdesine ulaşabilir. Daha yüksek renk gamı, renklerin daha canlı temsili ve daha yüksek renk doğruluğu demek.
- Monitörlerde Renk Gamı Nedir?
Kontrast oranı, siyah rengin bir ekranda ne kadar koyu gösterildiğini ölçer ve x:1 oranı ile ölçülür. Özetle “X” ne kadar yüksekse o kadar iyidir. IPS genel olarak renk doğruluğu konusunda çok başarılı demiştik, ancak siyah renkleri oluşturma konusunda VA paneller daha başarılı. Daha en gelişmiş IPS monitörler ve TV’ler bile gerçek siyah yerine daha griye çalan bir renk gösterebilir. Çoğu IPS monitörün 1000:1 kontrast oranıyla derecelendirildiğini görüyoruz. Bu değer çok kötü değil, lakin daha iyileri de var. VA tarafında olduğu gibi.
Örneğin, 1000:1 kontrast oranına sahip bir ekranda beyaz görüntü belirli bir monitördeki siyah bir görüntüden 1.000 kat daha parlak görünür. Kontrast oranı ne kadar yüksekse o kadar iyidir, çünkü daha derin siyahlar (gri veya soluk görünen siyahlar yerine) ve artan gri tonlama ayrıntısı nedeniyle bir resimde daha fazla ayrıntı bulacaksınız.
VA paneller genel renk doğruluğu konusunda bir adım geride olsa bile kontrast oranı konusunda çok iyi. Yani siyahı gerçekten siyah olarak gösterebiliyor. En kötü VA ekranlar bile 2000:1 kontrast oranını kolayca yakalayabilirken, bazıları 5000:1’den daha yüksek değerlere ulaşabiliyor. Aslında VA, kontrast oranı söz konusu olduğunda OLED’den sonra ikinci sırada geliyor. OLED bu işin tartışmasız lideri ki, ∞:1 gibi mükemmel kontrast oranları sunabiliyor.
Ne IPS ne de VA paneller yeni OLED panellerin “sonsuz” kontrast oranını yakalayamasa da VA’nın üstünlüğü tartışılmaz.
Çoğu IPS panel 178 dereceye kadar yatay/dikey görüntüleme açılarına sahip. Peki bu ne anlama geliyor? Ekranda görünen içeriği merkezin dışında görüntülüyorsanız, görüntüleme açılarının en uç kenarlarına ulaşana kadar çok fazla renk kayması veya görüntü kalitesindeki düşüş.
VA paneller görüntüleme açılarında yıllar içinde büyük ilerlemeler kaydetmiş olsa da, IPS panellere kıyasla hala tam olarak aynı seviyede değiller. VA paneller, içeriği merkezin dışında görüntülerken renk/kontrast kaymaları açısından genellikle biraz daha zayıf. Ancak sürekli ekranın tam karşısında oturup oyun oynayan bir oyuncuysanız bu sizin için pek sorun teşkil etmiyor.
Piksel tepki süresi, bir monitörün bir renkten diğerine (genellikle siyahtan beyaza veya griden griye) ne kadar hızlı geçebildiğini ifade eder, milisaniye cinsinden ölçülür. Özellikle oyuncular bu değerlere çok dikkat ediyor. Söz konusu tepkime süreleri olduğunda IPS ve VA’nın mücadelesi söz konusu. Günümüzde gelişmiş IPS ekranlar tepki süreleriyle ilgili geleneksel sorunları ortadan kaldırırken, VA ekranlar aynı miktarda ilerleme gösteremedi.
Ekran üreticilerinin tepki süresini ölçme konusunda bağlı kaldığı bir standart yok, ancak tanınmış üreticilerden birinin sözlerine güvenebiliriz. Hem IPS hem de VA ekranlar üreten BenQ’ya göre IPS 1-2 ms’lik bir tepki süresine sahip olabilirken VA yalnızca 4-5 ms’ye ulaşabiliyor. Buradaki spesifik değerler önemli değil çünkü bu en iyi durum senaryosu. Asıl önemli olan VA’nın çok daha yavaş olması. Bir genelleme yapıyoruz.
Çok yüksek tepki süreleri, çok hareketli sahnelerin bulanık ve lekeli görünmesine neden olabilir. Bu soruna gölgelenme (ghosting) diyoruz. Özellikle Counter-Strike ve Valorant gibi hızlı tempolu oyunlar oynayan oyuncular için can sıkıcıdır. Hem IPS hem de VA ekranlarda gölgelenmeyi önlemek için bazı çözümler ve geçici çözümler kullanılıyor. Bunlardan en önemlisi ise overdrive. Çok agresif şekilde kullanılan overdrive, ekrandaki bir pikselin rengini çok hızlı değiştirmeye çalıştığında ortaya bazı görsel artefaktlar çıkabilir. Böyle bir durumda birkaç kare boyunca yanlış renklendirme görülebilir.
Uzun sözün kısası, ikisi arasında IPS paneller daha düşük tepki sürelerine sahip olma eğiliminde. En gelişmiş paneller genellikle 1-3 ms tepki süresi sunarken, bazıları 0,5 ms’ye kadar iniyor. VA paneller ise genel olarak daha geride.
Yenileme hızı, ekranınızın bir görüntüyü saniyede ne sıklıkta gösterebileceğini ifade eder ve hertz (Hz) cinsinden ölçülür. Yani 240 Hz yenileme hızına sahip bir monitörünüz varsa, görüntüyü saniyede 240 kez yeniler. Bununla birlikte, 240 Hz veya 360 Hz’lik yüksek filigrana ulaşmak için sadece monitörünüze bağlı değilsiniz.
Oyuncular artık minimum 120 Hz, hatta 165 Hz monitörler tercih ediyor. Hz miktarı ne kadar yüksekse daha akıcı bir görüntü ile daha iyi performans görürsünüz. Bunun yanında, monitörünüz ne kadar iyi olursa olsun güçlü bir ekran kartına ihtiyacınız var. Pikselleri yeterince hızlı sunacak, monitöre ayak uydurabilecek bir GPU.
IPS paneller, 1080p çözünürlüğe sahip monitörlerde 540 Hz’ye varan tazeleme hızları sunmaya başladı. Uzun bir süre boyunca 4K IPS paneller 144 Hz’de takılı kalmıştı, ancak gelişen teknolojilerle birlikte daha yüksek tazeleme hızları sunan 4K paneller görmeye başladık.
Gelişmiş VA paneller ise genellikle 240 Hz civarında tazeleme hızları sunabiliyor. Ancak çoğunlukla 144 Hz ve 165 Hz hıza erişebilen VA monitörler görürsünüz. Eğer daha fazlasını istiyorsanız IPS açık ara önde.
Örneğin 360 Hz yenileme hızı sunan VA panel bir ekran üretilse bile, tepki sürelerindeki zayıflığı nedeniyle tercih edilmeyebilir. 360 Hz’lik bir ekran her 2,7 ms’de bir yenilenir, bu da VA’nın genel olarak ulaşabileceği kapasitenin altında.
Aslında tercih sizin, ihtiyaçlarınıza bağlı olarak bir seçim yapabilirsiniz. Şöyle genel olarak bakınca IPS panellerin biraz daha avantajlı olduğunu söyleyebiliriz. Ancak piyasada farklı markalardan, farklı özellikler taşıyan yüzlerce model bulunuyor. Bu nedenle ürün bazlı bakıp tercih yapmak daha iyidir. Elbette ki fiyat da önemli. VA paneller, orta seviye oyun monitörlerinde, oyun TV’lerinde ve ultra geniş ekranlarda sıkça kullanılıyor.
- Monitör Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
VA ve IPS arasında seçim yapmanız gerekiyorsa her şey kişisel tercihlerinize, ayrıca kullanım alanınıza bağlı. Bir kullanıcı hızlı e-spor oyunları oynarken, diğer bir oyunsever yavaş tempolu hikayeli oyunlardan hoşlanabilir. Biz de sürekli olarak monitör incelemeleri yapıyoruz ki bu incelemeler karar almanızda yardımcı olabilir. Sonuç olarak IPS ekranlı monitörler bile kötü renk doğruluğuna ve kötü tepki süresine sahip olabiliyor. Bu nedenle ürün bazlı düşünmek daha iyidir. Genel olarak baktığımızda ise ortaya şöyle bir tablo çıkıyor:
| IPS | VA | |
|---|---|---|
| Yenileme Hızı | ✗ | |
| Tepkime Süresi | ✗ | |
| Kontrast Oranı | ✗ | |
| Görüş Açıları | ✗ | |
| Renk Doğruluğu | ✗ | ✗ |
Günümüzün PC monitörlerinde kullanılan üç ana LCD teknolojisi vardır: twisted nematic (TN), vertical alignment (VA) ve in-plane switching (IPS). Artık yüksek maliyetli OLED oyuncu monitörleri de yaygınlaşmaya başladı. Tahmin edebileceğiniz üzere bu modeller çok pahalı.
Tüm panellerin farklı avantajları ve dezavantajları var. Ayrıca hepsi sıvı kristalleri kullanma şekline göre farklılık gösterir. Aslında her biri için ayrı bir makale yazmak bile mümkün, ancak burada en önemli detaylara ve pratikte bekleyebileceğiniz farklılıklara bakacağız.
TN Panel
TN (twisted nematic) ekranlar, yüksek yenileme hızları ve düşük fiyatları ile bilinir. Sıvı kristaller burada ışığın geçmesine izin vermek için 90 derece bükülür.
Artıları
- TN ekranlar genellikle IPS ve VA ekranlardan daha ucuzdur.
- TN ekranlarla yüksek yenileme hızlarına ve düşük yanıt sürelerine ulaşmak daha kolaydır. Ancak daha pahalı IPS ve VA panel ekranlarda benzer seviyelerdeki gecikme sürelerine ve tazeleme hızlarına ulaşmak mümkün. 2022 yılında duyurulan ve en hızlı monitör olması beklenen ASUS ROG Swift 500 Hz oyuncu monitörü, yenileme hızı açısından normal TN’ye göre %60 daha iyi yanıt süreleri sunabilen “E-TN” panel kullanacak. IPS veya VA panellerde 360 Hz’e kadar yenileme hızları sunan monitörler görmek mümkün olsa da, sınırlar halen TN panel ile aşılıyor.
Eksileri
- TN, IPS ve VA teknolojisine kıyasla daha kötü renk üretimine sahip. Basitçe söylemek gerekirse, görüntü daha kalitesiz ve renkler daha solgun görünmekte.
- TN ayrıca IPS ve VA’dan daha kötü görüş açılarına sahip. Yani ekrana bir açıdan veya yukarıdan bakarken görüntüyü görmek daha zordur.
IPS Panel
IPS (In-plane switching) ekranlar, güçlü görüş açıları ve canlı renkleri ile bilinir. Bu paneller cam katmanlara paralel sıvı kristaller kullanır. Kristaller ışığın geçmesine izin vermek için paralel olarak dönerler.
Artıları
- IPS paneller, VA ve TN ekranlara göre daha geniş görüş açılarına sahiptir.
- IPS, özellikle TN olmak üzere rakiplerinden daha zengin, daha geniş renk gamları sunar.
- IPS ekranlar özellikle son birkaç yılda giderek daha popüler hale geldi.
Eksileri
- Düşük tepki sürelerine ve yüksek yenileme hızına sahip IPS monitörler, benzer özellikler taşıyan TN panel monitörlere göre çok daha pahalıdır.
- IPS monitörler genellikle VA ekranlardan da pahalıdır.
VA Panel
Dikey hizalama (Vertical alignment) ekranlar güçlü kontrastlarıyla bilinir. Sıvı kristalleri cam yüzeylere diktir ve kristaller eğilirken ışığın geçmesine izin verir.
Artıları
- VA paneller, genellikle görüntü kalitesinde en önemli faktör olarak kabul edilen kontrastta üstündür. Bu tür monitörler genellikle 3.000:1 kontrasta sahipken, tipik bir IPS monitör 1.000:1 oranla gelir. Öte yandan IPS Black türünde daha gelişmiş ürünler piyasaya çıkmaya başlıyor. Bu panel türünde kontrast ikiye katlanarak 2.000:1’e kadar uzanıyor.
- VA monitörler genellikle (her zaman değil) benzer IPS seçeneklerinden daha ucuzdur.
Eksileri
- VA panel taşıyan ekranlar genellikle TN monitörlerden daha pahalıdır.
- Piyasada çok sayıda VA monitör bulunurken, IPS biraz daha yaygın hale gelmeye başladı.
OLED
Artıları
- OLED ekranlar, mükemmel siyah bölgeler oluşturmak için piksel bazında çalışır, bu da teorik olarak sınırsız kontrast seviyeleri sağlar.
- OLED paneller tipik olarak geniş renk gamı sunar. Yüksek kontrol oranıyla birleştiğinde karşımıza çok zengin ve doygun bir görüntü çıkar.
- Bu tür ekranlarda parıldama (blooming) sorunu yaygın değildir.
Eksileri
- OLED ekranlar, LED ekranlardan çok daha pahalıdır.
- OLED paneller tipik olarak LED panellerden daha sönüktür. Modele bağlı olarak 600 nit ile maksimum parlaklık seviyeleri görebiliyoruz. Samsung Odyssey Neo G8 gibi üst düzey Mini LED monitörler ise 2.000 nite ulaşabiliyor. LG Display, henüz yeni çıkan çıkan OLED EX TV‘lerinin tipik OLED ekranlardan %30’a kadar daha parlak görüntüler sağladığını söylüyor.
- OLED ile statik görüntülerin yanması hala bir risktir.
TN vs IPS vs VA
| TN | VA | IPS | |
| Performans | Hızlı: Düşük tepki süreleri, yüksek yenileme hızları, minimum hareket bulanıklığı, düşük giriş gecikmesi | Genellikle en uzun tepki süreleri, ancak yüksek tazeleme hızına sahip çokça monitör mevcut | TN’den daha yavaş, VA’dan daha hızlı tepki süreleri |
| Ekran | Kötü renk kalitesi ve kötü görüntüleme açıları | Görüntüleme açısı genelde TN’den daha iyi, IPS’den daha kötü. En iyi kontrast, en iyi görüntü derinliği |
En iyi görüntüleme açıları, en iyi renk |
| Fiyatlandırma | En ucuz seçim | Pahalı TN modelleriyle kıyaslandığında benzer fiyatlar sunabilir, ancak genelde daha pahalı | En pahalı seçim |
| En İyi Kullanım Alanı | Oyunculuk | Genel Kullanım | Profesyonel |
